نشریه مشعل: امروزه برگ برنده در استفاده از فرصت فناوری قدرتمند، هوش مصنوعی است و میزان اثربخشی این نوع از ساختار، نقطه عطفی در تاریخ صنعت حیاتی نفت و گاز به شمار می رود؛ چرا که این فناوری، یک توانمندساز واقعی است که می توان با اتکا به آن، بر بسیاری از چالش ها غلبه و تصمیم های هوشمندانه تر و کارآمدتری اتخاذ کرد. در میان مجموعه شرکت های فعال در حوزه انرژی کشور، شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران در به کارگیری از فناوری هوش مصنوعی، پیشران بوده و تاکنون اقدام های قابل توجهی را به ثمر نشانده است. از همین منظر، هوش مصنوعی، راهبردی مستحکم و قابل اتکا در تمامی ارکان مجموعه پالایشی و تجمیعی از تمامی اهداف و الزام های مدیریتی در این خصوص محسوب می شود. شرکت ملی مهندسی و ساختمان نفت ایران که به عنوان بازوی اجرایی صنعت پالایش شناخته می شود، با یک ابتکار جدید قرار است به واکاوی تمامی جزئیات این فناوری پیشرفته بپردازد.
نخستین همایش « مهندسی با رویکرد هوش مصنوعی، فناوری و توسعه دانش بنیان در صنایع پایین دستی نفت » اسفند ماه امسال به میزبانی این شرکت برگزارخواهد شد. پژوهشگران و صاحب نظران حاضر در این همایش بر اساس محورهای طراحی و ساخت، فناوری و توسعه دانش بنیان، سلامت، ایمنی و محیط زیست، علوم دانشگاهی، پژوهش و نوآوری در صنعت نفت و ضرورت تدوین نظام ملی فناوری و نوآوری انرژی در کشور به ارائه نظر می پردازند.
موفقیت همچنان در گرو تجربه نیروی انسانی است
به دنبال پیشرفت ها و امکانات روزافزون هوش مصنوعی، این سوال همواره وجود داشته که آیا هوش مصنوعی می تواند جایگزین نیروی انسانی باشد؟ اتفاق نظر در حیطه طرح این سوال بر این منوال است که همگان متفق القول معتقدند، هوش مصنوعی قادر است بر اساس داده ها و اطلاعاتی که تغذیه می شود، عمل کند. بنابراین امکان هرگونه خلاقیت و نوآوری دور از دسترس است، هوش مصنوعی می تواند تنها بر اساس داده های موجود ایده ها و راه حل های جدید ایجاد کند و عملا ایده های اصلی، چون خارج از چارچوب فکری شکل می گیرند، امکان شکوفایی نخواهند داشت که دلیل اصلی آن هم، الگوریتم ها و الگوهای آن است، حال آنکه خلاقیت و نوآوری، زاییده فکر و ذهن انسان و برگرفته از یک تفکر شهودی است. بنابراین با این اوصاف نمی توان از هوش مصنوعی به عنوان جایگزین نیروی انسانی نام برد. در این زمینه محمد مشکین فام، مدیرعامل شرکت ملی مهندسی و ساختمان نفت ایران با اشاره به تمامی کارکردها و نقش موثر هوش مصنوعی در صنایع مختلف، به ویژه نفت و گاز، موفقیت نهایی را به این منوط دانست که فناوری هوش مصنوعی باید با تخصص و تجربه نیروی انسانی ترکیب شود و نیروی انسانی همچنان محور اصلی موفقیت پروژه هاست و فناوری تنها یک توانمندساز در این مسیر است. مشکین فام، با اشاره به کارکرد فناوری نوین هوش مصنوعی در صنعت نفت وگاز، از اثربخشی این ساخت وکار در بهینه سازی فرآیندها و افزایش بهره وری یاد کرد و گفت: امروزه این نوع از فناوری ها، نه تنها آینده را شکل می دهند؛ بلکه به بخشی اساسی از زندگی روزمره و حرفه ای ما تبدیل شده اند. وی افزود: در بخش پالایش و پخش فرآورده های نفتی، مدیریت پروژه ها با چالش های فراوانی همراه است. این پروژه ها به برنامه ریزی دقیق، هماهنگی مؤثر و تامین منابع مناسب نیاز دارند که هوش مصنوعی می تواند به ما در بهبود دقت و کارایی این فرآیندها کمک کند.
مدیرعامل شرکت ملی مهندسی و ساختمان نفت ایران با بیان اینکه از جمله کاربردهای مهم هوش مصنوعی، استفاده از الگوریتم های یادگیری ماشین و داده کاوی برای پیش بینی و مدیریت ریسک هاست، اظهار کرد:
کارآیی این فناوری به ما اجازه می دهد که مشکلات احتمالی را پیش از وقوع، شناسایی و اقدام های اصلاحی را به موقع انجام دهیم.
مشکین فام تصریح کرد: برنامه ریزی پروژه، یکی از مؤلفه های اصلی مدیریت پروژه است که در آن، اهداف تعیین و مسیر دستیابی به آنها مشخص می شود. طرح پروژه باید نحوه اجرای پروژه، نظارت، کنترل و بسته شدن آن را شامل شود و به تمامی محدودیت ها از جمله هزینه ها، ریسک ها، منابع و زمان بندی توجه داشته باشد. این طرح، شامل شش مرحله اساسی ازجمله ایجاد لیست وظایف، شکل گیری برنامه بودجه، تهیه برنامه مدیریت ریسک، تدوین یک طرح ارتباطی، تنظیم برنامه زمان بندی پروژه و تخصیص منابع به وظایف مناسب است.
وی با اشاره به اینکه یکی از چالش های اصلی در پروژه ها، تدوین درست و متوازن ساختار شکست کار (WBS) است، عنوان کرد: هرگونه نقص در این مرحله می تواند در مراحل بعدی، به کمبود منابع مالی منجر شود که با بهره گیری از هوش مصنوعی، می توان ارزیابی های دقیق تری از WBS داشت و از بروز مشکلات جلوگیری کرد. مدیرعامل شرکت ملی مهندسی و ساختمان نفت ایران یادآور شد: ابزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی به مدیران پروژه کمک می کنند تا در تمامی مراحل برنامه ریزی، از پردازش داده های پیچیده گرفته تا کشف الگوهای تاثیرگذار بر اجرای پروژه، عملکرد بهتری داشته باشند، همچنین هوش مصنوعی انجام بسیاری از کارهای تکراری را خودکار می کند و سبب افزایش بهره وری کارکنان می شود. مشکین فام از نقش کلیدی هوش مصنوعی در مدیریت زنجیره تامین خبر داد و گفت: این فناوری به ما کمک می کند تا فرایند تامین تجهیزات و مواد را بهینه تر کنیم. سیستم های مبتنی بر هوش مصنوعی می توانند در طراحی و بهره برداری از تاسیسات و تجهیزات به ما یاری برسانند. وی افزود: براساس پیش بینی ها، هوش مصنوعی تا سال ۲۰۳۰ بیش از ۸۰ درصد کارهای دستی مدیریت پروژه را خودکار خواهد کرد. این فناوری می تواند از برنامه ریزی تا گزارش دهی را به طور کامل انجام دهد و مدیران پروژه را قادر سازد تا بر مسائل راهبردی تر تمرکز کنند. مدیرعامل شرکت ملی مهندسی و ساختمان نفت ایران ادامه داد: در نهایت باید به یاد داشته باشیم که هرچند هوش مصنوعی ابزاری قدرتمند است، موفقیت نهایی زمانی حاصل می شود که این فناوری با تخصص و تجربه نیروی انسانی ترکیب شود. نیروی انسانی همچنان محور اصلی موفقیت پروژه ها و فناوری، تنها یک توانمندساز در این مسیر است.
برگزاری ۲ کارگاه
در نخستین گام، شرکت ملی مهندسی و ساختمان نفت ایران کارگاه های آموزشی با محوریت «جایگاه هوش مصنوعی در طراحی و مهندسی صنایع پایین دستی نفت» و «نقش آفرینی هوش مصنوعی در مدیریت پروژه» طی فاصله زمانی یک ماه برگزار کرده که استادان و صاحب نظران برجسته و فعال این حوزه در شرکت پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران به طور مفصل به ارائه دیدگاه های خود پرداختند. بنا بر اظهارات دست اندرکاران، شرکت ملی مهندسی و ساختمان نفت ایران، به عنوان یکی از بزرگ ترین شرکت های اجرایی صنعت نفت،برنامه های مختلفی برای تحول در حوزه کسب وکار طرح ریزی کرده که هوش مصنوعی، یکی از مهم ترین این حوزه هاست. به این منظور نرم افزار هوش مصنوعی نیز راه اندازی شد تا از طریق آن کاربردهای ویژه، متنوع و اختصاصی هوش مصنوعی در اجرای پروژه های نفت و گاز تشریح شود. عیب یابی تاسیسات زیربنایی از جمله کشف نشتی خطوط لوله نفت، ارتقای شاخص های زیست محیطی، تکمیل تقاضا، جلوگیری از رکود کاهش قیمت نفت و گاز در شرکت های پروژه محور، مدرنیزه شدن شرح وظایف، تجزیه وتحلیل داده ها و برچسب گذاری ناهنجاری ها، پیش بینی تحولات بازار نفت و بهبود عملیات، بهبود عملکرد، کاهش هزینه ها و افزایش راندمان و بهره وری از جمله مهم ترین کارکردهای هوش مصنوعی در صنایع نفت است. بر اساس پیش بینی های به عمل آمده تا سال ۲۰۲۶، ارزش فناوری هوش مصنوعی در بازار صنایع نفت و گاز به بیش از ۳ بیلیون دلار می رسد و به این منظور نگاه عمیق و توسعه محور به این نوع از ساخت آوری ها از اصلی ترین الزام ها و ضروریات پیش روی صنایع به شمار می آید. همچنین شرکت ملی مهندسی و ساختمان نفت ایران، حائز رتبه ۲۰ هوش مصنوعی در حوزه توانمندی و رتبه ۸۷ در زمینه کاربرد این علم است.
سرعت در نوآوری ها
دومین رویداد آموزشی شرکت ملی مهندسی و ساختمان نفت ایران نیز با هدف افزایش دانش و آگاهی درباره هوش مصنوعی، بهبود فرایندهای مدیریت پروژه، ارتقای مهارت های تصمیم گیری مبتنی بر داده، تقویت مهارت های مدیریتی و رهبری و تقویت همکاری گروهی برگزار شد تا بر این اساس، علاقه مندان بتوانند با استفاده از جدیدترین فناوری ها، فرآیندهای مدیریت پروژه را بهبود بخشند و به موفقیت های بیشتری دست یابند. در این کارگاه آموزشی، محمداسماعیل کفایتی، رئیس پارک فناوری و نوآوری صنعت نفت با بیان اینکه هوش مصنوعی سرعت نوآوری را بالا می برد و سبب افزایش جنبش مهندسی و فناوری می شود، گفت: سازمان هایی که از هوش مصنوعی در مدیریت پروژه های خود استفاده می کنند، تا ۲۵ درصد افزایش سرعت در انجام پروژه ها را تجربه کرده اند؛ چرا که هوش مصنوعی با بررسی پروژه های گذشته، الگوهای زمانی را شناسایی و با استفاده از یادگیری ماشین، پیش بینی دقیق تری از زمان بندی ارائه می کند. وی از مدیریت ریسک پیشرفته، افزایش سرعت انجام پروژه ها، تحلیل روند پروژه، امکان تصمیم گیری بهتر و سریع تر و اتوماسیون وظایف تکراری، به عنوان نتایج ایجاد تحول مدیریت پروژه با هوش مصنوعی برشمرد و افزود: هوش مصنوعی، شاخه ای از فناوری نوین است که با شتاب بسیار در حال ایجاد تغییر و تحول در همه عرصه ها از جمله مدیریت پروژه هاست و با وجود همه چالش ها، دیگر یک فناوری آینده نگران کننده نیست و حرکت به سمت استفاده از آن ضروری و اجتناب ناپذیر است.
برهمین اساس، نخستین گردهمایی مهندسی با رویکرد هوش مصنوعی، فناوری و توسعه دانش بنیان در صنایع پایین دستی صنعت نفت ۵ لغایت ۷ اسفند ۱۴۰۳ برگزار می شود و دانشجویان، استادان، نخبگان، متخصصان و مهندسان توانمند و علاقه مند برای شرکت در همایش می توانند مقالات خود را در مهلت زمان تعیین شده، طبق شرایط و ضوابط درج شده در این فراخوان، به وبسایت رسمی «دبیرخانه همایش مهندسی با رویکرد هوش مصنوعی، فناوری و توسعه دانش بنیان» به نشانی www.eng-cnf.ir ارسال کنند.
پایش خطوط لوله انتقال نفت با هوش مصنوعی
البته بهره مندی از فرصت و ظرفیت هوش مصنوعی در دیگر بخش ها و زیرمجموعه های شرکت پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران نیز در حال اجراست. به کارگیری فناوری هوش مصنوعی می تواند ضمن ارائه درک عمیق از نقایص خطوط انتقال، راهکارهای تشخیص نقص را ارائه کند که افزون بر داشتن صرفه اقتصادی، اقدام های پیشگیرانه برای جلوگیری از بروز چالش را نیز ممکن می سازد.
بر این اساس، پروژه پایش فیزیکی خطوط لوله انتقال نفت با استفاده از هوش مصنوعی، هم اکنون ازسوی شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت ایران در حال پیگیری است و کارگروه هوش مصنوعی در شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی به منظور سیاستگذاری و راهبری تشکیل شده که وظیفه اصلی آن، تنظیم نظام نامه هوش مصنوعی در این شرکت است. در این حوزه، اولویت اصلی، پایداری خطوط لوله نفتی است که باید با دقت و حساسیت بالا دنبال شود.
تشکیل مرکز پالایش و تحلیل داده در شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی نیز از دیگر اقدام ها در زمینه استفاده از ظرفیت هوش مصنوعی است که در این مرکز همه فرآیند تولید، انتقال و توزیع فرآورده های اصلی از زمان تحویل نفت خام و ارائه آن به واحدهای تولیدی در پالایشگاه ها، وضع خطوط لوله انتقال نفت، مخازن ذخیره سازی و انبارهای نفت و سرانجام وضعیت شبکه توزیع و مقدار تحویل سوخت به تفکیک انواع فرآورده در مناطق مختلف، به صورت برخط قابل مشاهده است و به کمک فناوری هوش مصنوعی، تحلیل این داده ها انجام می شود که نقشی مهم در شفاف سازی فرآیندهای زنجیره صنعت تولید فرآورده، انتقال و توزیع آن ایفا می کند.
حراست از حملات سایبری
صنعت نفت و گاز به دلیل ماهیت فعالیتش در تمامی بخش ها، مدام در معرض انواع و اقسام مخاطرات از جمله حملات سایبری قرار دارد. نمونه بارز آن، حمله سایبری است که در دو سال متوالی، جایگاه های عرضه سوخت را هدف قرار داد. بنابراین استفاده از ظرفیت هوش مصنوعی برای مقابله و جلوگیری از بروز چنین حوادثی راهگشاست.
با این اوصاف، یکی دیگر از مزیت های استفاده از هوش مصنوعی در صنعت نفت و گاز کاهش خطای انسانی است؛ زیرا هوش مصنوعی دقیق تر عمل کرده و میزان خطا را به حداقل ممکن می رساند. بر اساس آمار و اطلاعات موجود، درصد بالایی از فعالان حوزه انرژی، سرمایه گذاری هنگفتی در زمینه هوش مصنوعی انجام داده و در آینده ای نزدیک به طور کامل به این فناوری نوپدید مجهز می شوند. در چنین شرایطی می طلبد که اجرای هوش مصنوعی به عنوان اهم اولویت ها در دستور کار باشد تا بتوان در سریع ترین زمان ممکن، از نتایج آن نهایت بهره را برد.
ـ گزارش هفته نامه مشعل شماره ۱۱۴۷